Wzorzec Umowy Nordea – Habitat wielokrotnie był oceniany przez sądy, które wydały korzystne wyroki unieważniające. Uznać zatem należy, że konstrukcja Umowy narusza niewątpliwie obowiązujące przepisy, wobec czego winna zostać uznana za nieważną.

Sądy dostrzegły wadliwość umów kredytowych wynikającą przede wszystkim z zawartych w nich klauzul abuzywnych (niedozwolonych). W uzasadnieniach wyroków sądowych podkreślone zostało nadużywanie przez banki pozycji dominującej, a postanowienia dotyczące waloryzacji w umowach kredytowych zarówno denominowanych, jak i indeksowanych walutą obcą określono, jako abuzywne – sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszające interesy konsumentów.

Wśród pozywanych przez kredytobiorców poszkodowanych z tytułu niezgodnych z prawem umów kredytowych znajduje się Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polski S.A., który jest następcą prawnym Nordea Bank Polska S.A.

Obydwa banki oferowały kredyty waloryzowane walutą obcą. W znacznej mierze kredyty te miały formę kredytów denominowanych. W orzecznictwie Sądów badających zawarte z nimi przez konsumentów umowy kredytowe, znajdują są liczne tezy dotyczące zamieszczonych w nich niedozwolonych klauzul – w wielu przypadkach Sądy orzekły o nieważności całej umowy kredytu.

Główne tezy wyroków w sprawach przeciwko Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polski S.A. (Nordea Bank Polska S.A.) zostały przedstawione poniżej.

 

Sądy w wyrokach odniosły się do kwestii waluty w jakiej udzielany jest kredyt, podkreślając, że walutą kredytu denominowanego jest złoty:

„Z omawianych postanowień umownych wynika, że walutą kredytu był złoty PLN, a nie frank szwajcarski, a przeliczenie z franków na złote nie stanowiło jedynie operacji technicznej poprzedzającej wypłatę kredytu. To w PLN kredyt miał być udzielony, a następnie technicznie wypłacony na wskazany w dyspozycji rachunek.”  (wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie z dn. 17 sierpnia 2018 r., sygn. XVI C 1964/17)

 

W uzasadnieniach sądów, uznających umowy kredytowe zawarte z Nordea/PKO BP waloryzowane kursem waluty obcej za nieważne, Sądy podkreśliły również nieodpuszczalne postanowienia dotyczące samej waloryzacji zobowiązania wynikającego z umowy.

„Zakwestionowane w niniejszej sprawie postanowienia umowne dotyczą zasad przeliczania kwoty kredytu i rat kredytu na złote w oparciu o kursy walut, ustalane według Tabeli kursów obowiązującej w Banku i mają następującą treść:

  1. a) „W przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej, kwota kredytu w złotych zostanie określona poprzez przeliczenie na złote kwoty wyrażonej w walucie, w której kredyt jest denominowany, według kursu kupna tej waluty, zgodnie z Tabelą kursów, obowiązującą w Banku w dniu uruchomienia środków, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych” – § 1 ust. 2 Część Ogólna Umowy,
  2. b) „Do przeliczeń kwot walut uruchamianego kredytu stosuje się kurs kupna waluty obcej według Tabeli kursów obowiązującej w Banku w dniu wypłaty środków, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych” – § 11 ust. 3 Część Ogólna Umowy,
  3. c) „W przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej:

(…)

3/ Do przeliczeń wysokości rat kapitałowo-odsetkowych spłacanego kredytu, stosuje się kurs sprzedaży danej waluty według Tabeli kursów obowiązującej w Banku w dniu spłaty, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych” – § 13 ust. 7 pkt 3 Część Ogólna Umowy.” (Wyrok Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 15 czerwca 2018 roku, I Wydział Cywilny, sygn. akt: IC 1447/14)

„(…) wskazane postanowienia stosowane przez pozwaną dotyczące zasad ustalania kursów wymiany walut są sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają interesy konsumentów. Postanowienia wprowadzają rażącą dysproporcję praw i obowiązków stron, przyznając jedynie jednej z nich uprawnienie do dowolnego ustalania kryteriów wpływających na wysokość świadczeń stron, przy jednoczesnym odebraniu drugiej stronie możliwości do weryfikowania poprawności działania silniejszej strony umowy.”  (Wyrok Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 15 czerwca 2018 roku, I Wydział Cywilny, sygn. akt: IC 1447/14)

 

Ponadto, Sądy podkreślały, że badanie abuzywności postanowień umowy powinno dokonywać się według stanu jej zawarcia i towarzyszących temu okoliczności, niezależnie od sposobu wykonywania przedmiotowej umowy:

„Podkreślić przy tym należy, iż ocena postanowień umowy dokonywana być powinna według zasad przewidzianych w art. 385 1 k.c., a zatem według stanu z chwili jej zawarcia oraz w okolicznościach jej zawarcia, przy uwzględnieniu umów pozostających z nią w związku, stosownie do art. 385 2 k.c. oraz art. 4 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich ( Dz.U. UE L z 21 kwietnia 1993 r., dalej: „dyrektywa 93/13”).

Istotne jest zatem przeprowadzenie kontroli incydentalnej wzorca w chwili zawarcia umowy, a nie jej wykonywania, toteż zmiana warunków ekonomicznych działania Banku, np. kryzys na rynkach pieniężnych i finansowych, konieczność zachowania płynności i rentowności Banku, są związane z wykonywaniem umowy, a nie z procesem formułowania wzorca i zawarcia umowy.” (Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 3 lipca 2018 r., III Wydział Cywilny, sygn. akt: III C 1575/16)

„Przede wszystkim zatem nie powinno już budzić najmniejszych wątpliwości, że sposób wykonywania przez przedsiębiorcę postanowień umownych sprzecznych z dobrymi obyczajami nie ma żadnego wpływu również w trybie kontroli indywidualnej na ocenę, czy dane postanowienie jest sprzeczne z dobrymi obyczajami. W tym kontekście pozbawione jakiejkolwiek doniosłości dla rozstrzygnięcia sprawy jest to, jak faktycznie bank wyznaczał kursy walut i czy były one wyznaczane arbitralnie.” (Wyrok Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 14 grudnia 2018 r., XII Wydział Cywilny, sygn. akt: XII C 752/18)

 

Klauzule te, były oceniane przez Sądy jako nieuczciwe i rażąco naruszające interesy konsumenta:

„Trudno zatem uznać, że klauzula przeliczeniowa odwołująca się do tabeli kursowej o nieznanej metodzie konstruowania nie jest nieuczciwa i nie narusza rażąco interesu konsumenta, bowiem wykonanie zobowiązania jest limitowane przez ustalone zwyczaje.

Wszak niezależnie od tego, czy można uznawać za ustalone w tej mierze zwyczaje powszechność stosowania tabel kursowych i metody konstrukcji tych tabel przez banki, klauzula odwołująca się do tabeli kursowej o nieustalonej w umowie metodzie konstrukcji wciąż pozwala na dowolne kształtowanie wysokości zobowiązań stron przez kontrahenta dysponującego istotną przewagą umowną.

Konsumenci, klienci banków nie uczestniczą w kształtowaniu się zwyczajów dotyczących ustalania kursów przez banki. Nie mają bowiem żadnego wpływu na konstruowanie tabel kursowych i w tym nie biorą udziału.” (Wyrok Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 14 grudnia 2018 r., XII Wydział Cywilny, sygn. akt: XII C 752/18)

 

W uzasadnieniach odnoszono się również do braku możliwości modyfikacji niedopuszczalnych klauzul:

„Na gruncie dyrektywy 93/13 przyjmuje się generalny zakaz tzw. „redukcji utrzymującej skuteczność”(…). Oznacza to, że nie jest dopuszczalne przez Sąd takie zmodyfikowanie treści klauzuli uznanej za sprzeczną z kryteriami art. 3 ust. 1 Dyrektywy, tj. przepisu, który do polskiego porządku prawnego został implementowany w art. 3851 k.c. Sąd nie może zatem modelować klauzuli, pozbawiając ją cech, dążąc do zachowania jej istoty. (…)

Uznaje się bowiem, że w przypadku gdyby Sąd miał możliwość tego rodzaju ingerencji w treść klauzuli to ryzyko dla przedsiębiorcy stosowania klauzul niedopuszczalnych byłoby bardzo ograniczone, skoro w najgorszym razie jej treść zostałaby „zredukowana” przy pozostawieniu klauzuli w pozostały zakresie (…)”. (Wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie z dnia 17 sierpnia 2018 r., XVI Wydział Cywilny, sygn. akt:  XVI C 1964/17)

„Sąd na podstawie żadnego przepisu prawa powszechnie obowiązującego nie jest uprawniony do takiej modyfikacji umowy stron, a obowiązkiem Sądu jest prosta eliminacja klauzuli abuzywnej z umowy.

Uznanie, że do wypełnienia treścią umowy w miejsce niedozwolonego postanowienia umownego – może mieć zastosowanie art. 56 k.c. i art. 354 k.c. zaprzecza istocie konstrukcji eliminacji nieuczciwego warunku umownego.

Gdyby bowiem tak postrzegać rolę art. 56 k.c. i art. 354 k.c. i intencje ustawodawcy związane z ich wprowadzeniem, za pomocą powołanych przepisów można byłoby utrzymać w mocy każde dowolne nieuczciwe postanowienie umowne zastępując je z wykorzystaniem nieostrych kryteriów tym, co w wyniku analizy umowy przez Sąd wydawać się będzie najbardziej uczciwe. Mogłoby to prowadzić do całkowitego wypaczenia instytucji klauzul niedozwolonych.” (Wyrok Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 14 grudnia 2018 r., XII Wydział Cywilny, sygn. akt: XII C 752/18)

 

W konsekwencji Sądy orzekały o nieważności umów kredytowych waloryzowanych walutą obcą.

”(…) bez określenia bowiem kwoty kredytu nie było również możliwe ustalenie wysokości zobowiązania wzajemnego powodów a pozwalającego na ustalenie wysokości należnych od nich rat kredytowych”. (Wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie z dnia 17 sierpnia 2018 r., XVI Wydział Cywilny, sygn. akt:  XVI C 1964/17)

„(…) Sąd uznał, że umowa z dnia 05 października 2009 roku jest wobec braku określenia kwoty kredytu umową nieważna – zgodnie z art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 i ust. 2 pkt 2 ustawy prawo bankowe w zw. z art. 353 (1) k.c. Bez określenia bowiem kwoty kredytu nie było również możliwe ustalenie wysokości zobowiązania wzajemnego powodów, a pozwalającego na ustalenie wysokości należnych od nich rat kredytowych.

W świetle powyższego, Sąd uznał za zbędne badanie kwestii zgodności przedmiotowej umowy z zasadami współżycia społecznego. Wskazać jednakże należy, że umowa kształtująca wzajemne zobowiązania stron w sposób nietransparentny, a zarazem godzący w interes słabszej strony umowy – konsumenta, jest niewątpliwie sprzeczna z zasadami słuszności.” (Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 3 lipca 2018 r., III Wydział Cywilny, sygn. akt: III C 1575/16)

 

W niektórych przypadkach – mimo utrzymania ważności umowy – Sąd orzekał na rzecz powoda zwrot nienależnych świadczeń, stanowiących nadpłaty rat kapitałowo-odsetkowych uiszczanych przez kredytobiorcę.

„W toku spłaty rat kredytu bank obciążał rachunek powódki kwotami, ustalonymi przy zastosowaniu klauzuli waloryzacyjnej, która z uwagi na abuzywny charakter zawartych w niej postanowień dotyczących kursu waluty, nie powinna być stosowana ( ponieważ nie wiązała powódki ).

W konsekwencji, każdorazowo rachunek powódki był obciążany kwotą wyższą niż rzeczywiście ( zgodnie z umową ) należna. Dochodziło w ten sposób do – nie znajdujących podstawy prawnej – przesunięć pomiędzy majątkiem powódki a majątkiem pozwanego.

Łączna różnica pomiędzy ratami pobranymi a należnymi, w objętym pozwem okresie, ustalona na podstawie niekwestionowanej przez żadną ze stron opinii biegłego, wyniosła 40 601,52zł. Pozwany jest zobowiązany do zwrotu tej kwoty na podstawie art. 405 kc. Nie zachodzą żadne okoliczności wyłączające roszczenie powódki.

Zużycie przez bank pobranych środków „ na poczet własnej działalności” ( cokolwiek by to oznaczało), nie stanowi zużycia bezproduktywnego, o którym mowa w art. 409 kc. Nie ma też podstaw aby uznać, że powódka wiedziała, że nie była zobowiązana do świadczenia.” (Wyrok Sądu Rejonowego w Toruniu z  29 listopada 2018 r., I Wydział Cywilny, sygn. akt: I C 1647/17).

Sąd orzekł nieważność umowy o kredyt waloryzowany walutą obcą Nordea – Habitat m. in. w następujących sprawach:

  • Wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie z dnia 17 sierpnia 2018 r., sygn. akt:  XVI C 1964/17;
  • Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 3 lipca 2018 r., sygn. akt: III C 1575/16;
  • Wyrok Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 15 czerwca 2018 roku, sygn. akt: I C 1447/14;
  • Wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie z dnia 4 stycznia 2019 r., sygn. akt: XVI C 2914/16;
  • Wyrok Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 14 grudnia 2018 r., sygn. akt XII C 752/18.
  • Wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 1 czerwca 2017, sygn. akt XVIII C 94/17
  • Wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy – Mokotowa z dnia 27 listopada 2017 r., sygn. akt XVI C 170/17
  • Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 19 grudnia 2017 r., sygn. akt I ACa 633/17

Wyrok Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 17 kwietnia 2018 r. sygn. akt I C 551/17.