Postanowienie SO w Gdańsku z dnia 30 grudnia 2019 r. w sprawie XV C 458/18, pytania prejudycjalne do TSUE – kredyt indeksowany GE Money Bank (obecnie Bank BPH).

Sąd Okręgowy w Gdańsku w dniu 30 grudnia 2019 r. w sprawie o sygn. akt XV C 458/18 zadał Trybunałowi Sprawiedliwości Unii Europejskiej pięć pytań prejudycjalnych dotyczących kredytu indeksowanego do franka szwajcarskiego – pytania wskazują, że chodzi o umowę dawnego GE Money Bank (obecnie Bank BPH). Zdaniem prawników broniących frankowiczów poruszone w pytaniach kwestie zostały już wyjaśnione w  orzecznictwie TSUE oraz Sądu Najwyższego, a ich zadanie przez Sąd Okręgowy w Gdańsku należy traktować jako przewlekłość postępowania w tej oraz innych podobnych sprawach. Z kolei Jerzy Bańka – wiceprezes Związku Banków Polskich uważa, że w sprawach frankowych jest wciąż wiele niejasności i wątpliwości, dlatego  trzeba poczekać na wyrok TSUE w sprawie kolejnych pytań.

O co zapytał gdański Sąd?

1. Czy aneks naprawia umowę?

Sąd zapytał, czy sąd ma badać nieuczciwe warunki umowne także wówczas, gdy w dacie orzekania zostały one już zmienione na skutek zawarcia aneksu. Chodzi o to, jakie znaczenie ma zawarcie aneksu? W tej sprawie wypowiadał się już SN, który w orzeczeniu z 20 czerwca 2018 r. stwierdził, że aneks nie może naprawić wadliwej umowy (sygn. III CZP 29/17).  Powyższe stanowisko SN powtórzył w motywach ustnych wyroku z dnia 7 listopada 2019 r. (sygn. IV CSK 13/19).

2. Czy nieuczciwe mogą być tylko niektóre elementy postanowienia umownego?

Sąd zastanawia się, czy sąd może stwierdzić nieuczciwość tylko niektórych elementów postanowienia umownego, czyli wyeliminować postanowienie dotyczące ustalanej jednostronnie i w niejasny sposób marży banku będącej składową kursu wymiany, a pozostawić jednoznaczne postanowienie odnoszące się do średniego kursu NBP, co nie rodzi potrzeby zastąpienia wyeliminowanej treści jakimkolwiek przepisem prawa, a skutkować będzie przywróceniem rzeczywistej równowagi pomiędzy konsumentem a przedsiębiorcą, choć zmieni istotę postanowienia dotyczącego spełnienia świadczenia przez konsumenta z korzyścią dla niego?

Zgodnie z orzecznictwem TSUE nie jest  możliwe unieważnienie tylko części postanowienia umownego bez ingerencji w pozostałą jego treść, jeżeli zmienia to istotę danego postanowienia umownego. W tym zakresie również Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 17 czerwca 2007 r. (III CZP 62/07) orzekł, że nie można  dokonywać podziału postanowienia niedozwolonego na część prawidłową i nieprawidłową. Wyeliminowana powinna zostać cała klauzula zawierająca nieuczciwy warunek.

3. Jakie są skutki tzw. ustawy antyspreadowej?

Sąd zastanawia się, jaki skutek ma ustawa antyspreadowa? Czy wyłącza ona możliwość stwierdzenia nieważności umowy (sanuje dotychczasowe wady), czy jednak w interesie publicznym jest pozostawienie możliwości stwierdzania nieważności umów?

Pomimo wejścia w życie ustawy antyspreadowej w dalszym ciągu konsumenci mogą domagać się stwierdzenia nieważności zawartych umów. Pytanie Sądu Okręgowego w Gdańsku pomija kwestię warunku walutowego w umowie kredytu i jego znaczenia dla stron tej umowy oraz charakteru kontroli postanowień, w tym zwłaszcza momentu jej dokonywania. Ustawa antyspreadowa z 2011 r. dotyczy umów zawieranych począwszy od dnia jej wejścia w życie. W żadnym przypadku nie sanuje automatycznie tych zawartych wcześniej. Nie odnosi się też do istoty problemu w sprawach kredytów z elementem walutowym, a kwestia ryzyka wykreowanego samym mechanizmem indeksacji nie była przedmiotem prac nad ustawą na żadnym z jej etapów.

4. Jaki charakter ma stwierdzenie nieważności?

Sąd pyta, czy orzeczenie nieważności umowy ma charakter konstytutywny, czyli biegnie od dnia orzeczenia z konsekwencjami od momentu zawarcia umowy tj. ex tunc, a roszczenie konsumenta i przedsiębiorcy stają się wymagalne wraz z uprawomocnieniem się umowy?

5. O czym powinien informować sąd w przypadku nieważności?

Ostatnie pytanie Sądu Okręgowego w Gdańsku dotyczy obowiązku poinformowania konsumenta, który zgłosił żądanie stwierdzenia nieważności umowy, o jego skutkach prawnych. Sąd Okręgowy w Gdańsku pyta, czy ma też informować o możliwych roszczeniach przedsiębiorcy, nawet nie zgłoszonych w danym postępowaniu, a także takich, których zasadność nie jest jednoznacznie przesądzona.

Ze sprawy Dziubak nie wynika, aby sąd krajowy miał obowiązek informowania o jakichkolwiek skutkach poza obowiązkiem poinformowania, że zamierza stwierdzić nieważność. Skoro jednak już padło takie pytanie, to dobrze, aby TSUE wypowiedział się w ramach rozważań, czy bankom w ogóle należą się odsetki za korzystanie z kapitału, o których ewentualnie miałby informować sąd krajowy. Biorąc pod uwagę obecne straszenie kredytobiorców odsetkami za korzystanie z kapitału to pytanie Sądu Okręgowego w Gdańsku jest pozytywne dla kredytobiorców.

Wzorzec umowny BPH (obecnie w części portfel kredytowy został przejęty przez Bank Polska Kasa Opieki Spółka Akcyjna – Bank Pekao) zawiera niedozwolone klauzule będące podstawą do wytoczenia powództwa.

Dotyczą one przede wszystkim nieuprawnionego stosowania przez bank klauzul waloryzacyjnych opartych na tabelach kursów walut ustalanych samodzielnie przez bank, co prowadzi do rażącego naruszenia interesów konsumenta oraz ustalenia świadczenia kredytobiorcy z użyciem abuzywnych kursów kupna i sprzedaży.

Spór dotyczy przede wszystkim następujących postanowień stosowanych przez Bank, a stanowiących załącznik nr 7 do Umowy:

„2. Jednocześnie Kredytobiorca przyjmuje do wiadomości, że:

1)    prowizja bankowa od kredytu walutowego naliczana jest i pobierana w walucie udzielonego kredytu,

2)    kwota kredytu lub transzy kredytu wypłacana jest w złotych po przeliczeniu według kursu kupna waluty kredytu obowiązującego w Banku w dniu wypłaty kwoty kredytu lub transzy kredytu, zgodnie z Tabelą kursów walut Banku BPH

S.A. ogłaszaną w siedzibie Banku z zastosowaniem zasad ustalania kursów walut obowiązujących w Banku.

3)    ewentualna nadwyżka wynikająca z różnic kursowych zostanie wypłacona przelewem na rachunek bankowy Kredytobiorcy wskazany we Wniosku o wypłatę kredytu, który stanowi Załącznik nr 1 do umowy kredytu,

4)    kwota spłaty podlega przeliczeniu na złote po kursie sprzedaży waluty kredytu obowiązującym w Banku w dniu dokonywania spłaty, zgodnie z Tabelą kursów walut Banku BPH S.A. ogłaszaną w siedzibie Banku z zastosowaniem zasad ustalania kursów walut obowiązujących w Banku.”

 

Orzeczenia unieważniające umowę:

Wyrok Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 13 kwietnia 2017 r., sygn. akt: I C 478/16; wyrok Sądu II instancji: Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 17 stycznia 2018 r., sygn. akt I ACa 674/17

„Tak skonstruowana umowa nie stanowi umowy kredytu, jest nieważna na podstawie art. 58 §1 k.c. w całości, zawiera bowiem liczne odstępstwa od definicji legalnej zawartej w prawie bankowym. Do wskazanych essentialia negotii umowy kredytu bankowego należy bowiem określenie kwoty kredytu i waluty kredytu, określenie oprocentowania i zasad jego zmiany, cel kredytu i wysokość prowizji.

Zobowiązanie kredytobiorcy polega na spłacie wykorzystanej części kredytu z odsetkami i zapłaty umówionej prowizji. W omawianej sprawie wartość kredytu wyrażona została we franku szwajcarskim, natomiast wypłata kredytu i ustalenie wysokości raty odnosiły się do złotych polskich.

W tej sytuacji kredytobiorca nigdy nie spłaca nominalnej wartości kredytu, bowiem z uwagi na różnice kursowe zawsze będzie to inna kwota. Cecha ta stanowi znaczące odejście od ustawowej konstrukcji kredytu, której elementem przedmiotowo istotnym jest obowiązek zwrotu kwoty otrzymanej.

Fakt ten wynika z włączenia do umowy klauzuli waloryzacyjnej, która powoduje, że wysokość zobowiązania wyrażonego w walucie polskiej jest modyfikowana innym miernikiem wartości.

Włączenie do umowy takiej klauzuli wprowadza szereg problemów związanych z przełamaniem zasady nominalizmu, zasady określoności świadczenia, obarczeniem kredytobiorcy nieograniczonym ryzykiem kursowym, a także możliwości naruszenia przepisów o odsetkach maksymalnych ( J. C., Walutowe klauzule waloryzacyjne w umowach kredytów hipotecznych. Analiza Problemu., Palestra (…).”

 

Szczególnie istotny jest wyrok SN z 22 stycznia 2016 r. (1 CSK 1049/14] oraz wyrok SN z 8 września 2016 r. (II CSK 750/15] przesądzający, że tabela kursowa banku nie może być stosowana do określenia zobowiązań kredytobiorcy. Podobnie wyrok SN z 14 lipca 2017 r. (11 CSK 803/16].

 

Wyrok Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie z dnia 10.04.2019, sygn. akt III C 1142/17, SSO Błażej Domagała 

Zdaniem Sądu umowa kredytu jest nieważna w całości między innymi z uwagi na:

1/ jej sprzeczność z naturą stosunku zobowiązaniowego;

2/ jej sprzeczność z zasadami współżycia społecznego;

3/ nieokreślenie kwoty kredytu;

4/ nienależyte (niewystarczające) poinformowanie konsumenta o ryzyku walutowym – tutaj sąd nawiązał do aktualnego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej dotyczącego obowiązku informacyjnego po stronie przedsiębiorcy.

Sąd potwierdził również abuzywności postanowień umownych stwierdzając, iż zastosowany w umowie kredytu mechanizm ustalania bankowego kursu CHF, w oparciu o kursy średnie NBP i marżę wyliczaną jako średnia z kursów 5 innych banków, pozwala w istocie na dowolne ustalanie kursów bankowych.

Zastosowana w umowie klauzula, w zakresie w jakim dotyczyła sposobu „wyliczeń” marży, przedstawia się następująco:

Marże (…) ustalane są raz na miesiąc. Wyliczenie (…) polega na obliczeniu (…) średniej arytmetycznej z kursów kupna/sprzedaży stosowanych do transakcji detalicznych z pięciu banków na ostatni dzień roboczy miesiąca (….) W.w. banki to PKO BP S.A., Pekao S.A., Bank Zachodni WBK S.A., Millennium Bank S.A. i Citybank handlowy Polska S.A.”.Sąd uznał za abuzywną całą klauzulę dot. mechanizmu ustalania bankowego kursu CHF, w tym również w zakresie, w jakim dotyczy ona kursu średniego NBP. Sąd stwierdził przy tym, że w prawie polskim nie istnieją przepisy dyspozytywne, które pozwalałaby na „wprowadzanie” do umów kredytów pozaumownych kursów CHF.

 

Wyrok Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie, sygn. akt II C 584/18.

„W umowie znajdują się natomiast klauzule niedozwolone w rozumieniu art. 3851 § 1 k.c. W szczególności za taką klauzulę uznać należy zapisy §17 umowy z dnia […] 2006 roku, jak również zapis §2 porozumienia z dnia […] 2014 roku, na mocy których przeliczenia kredytu, wysokości zadłużenia pozwanych, jak też poszczególnych rat kapitałowo – odsetkowych dokonuje się po kursie obowiązującym w banku, a więc kursie, który jednostronnie ustala bank.

Zapisy te nie wiążą konsumenta – art. 3851 § 2 k.c. a strony są związane umową w pozostałym zakresie. W niniejszej sprawie, z uwagi na brak możliwości ingerencji Sądu (w myśl art. 3851 § 2 k.c. z umowy coś znika a nie dokonuje się jej modyfikacji, czy uzupełnienia), zdaniem Sądu nie ma możliwości ustalenia przez sąd „sprawiedliwego kursu przeliczeniowego” i należy uznać, iż kredyt udzielony pozwanym jest kredytem złotówkowym bez klauzuli indeksacji frankiem szwajcarskim.

Kredyt powinien być na nowo przeliczony przy uwzględnieniu braku indeksacji, lecz przy pozostawieniu oprocentowania kredytu wynikającego z umowy.”

Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 14.01.2019 SSR sygn. XXV C 1960/17.

Wyrok Sądu Okręgowego w Olsztynie I Wydział Cywilny z dnia 25 kwietnia 2018 r. sygn. akt I C 200/17.

Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie XXV Wydział Cywilny z 5 stycznia 2018 roku, sygn. akt XXV C 1459/17.

Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie I Wydział Cywilny z dnia 16 listopada 2016 r., sygn. akt I C 524/16.

 

Bank BPH S.A. jest następcą prawnym banku GE Money Bank S.A., którego właścicielem była amerykańska spółka GE Money (część korporacji General Electric), która po uzyskaniu zgody organów nadzoru oraz Walnych Zgromadzeń obydwu banków, dokonała fuzji GE Money Banku SA z Bankiem BPH (posiadała wówczas 66% jego akcji) 31 grudnia 2009 r.

Klauzule przeliczeniowe (ustalanie kursu) GE Money Bank S.A. zostały uznane za nieuczciwe postanowienia umowne:

1. 1 ust. 1 Umowy „{…} W dniu wypłaty saldo jest wyrażane w walucie do której indeksowany jest Kredyt według kursu kupna waluty do której indeksowany jest Kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez GE Money Bank S.A., opisanej szczegółowo w § 17, następnie saldo walutowe przeliczane jest dziennie na złote polskie według kursu sprzedaży waluty do której indeksowany jest Kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez GE Money Bank S.A., opisanej szczegółowo w § 17.
2. 2 ust.  1. Umowy “Oprocentowanie Kredytu no dzień sporządzenia Umowy wynosi … % w skali roku i stanowi sumę następujących pozycji: marży Banku niezmiennej w okresie trwania Umowy w wysokości … % oraz aktualnie obowiązującego indeksu L3, opisanego szczegółowo w § 8 oraz .. punktu procentowego do czasu określonego w ust 2″
3. 7 ust. 2 Umowy „Wypłata wskazanej we Wniosku o Wypłatę kwoty Kredytu będzie dokonana przelewem na wskazany w tym wniosku rachunek bankowy prowadzony w banku krajowym. Za prawidłowe wskazanie tego rachunku bankowego odpowiedzialność ponosi wyłącznie Kredytobiorca. Dzień dokonania takiego przelewu będzie uważany za dzień wypłaty wykorzystanego Kredytu. Każdorazowo wypłacona kwota złotych polskich, zostanie przeliczona na walutę do której indeksowany jest Kredyt według kursu kupna waluty Kredytu podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez GE Money Bank S.A., obowiązującego w dniu dokonania wypłaty przez Bank. ”
4. 10 ust. 6 Umowa „Rozliczenie każdej wpłaty dokonanej przez Kredytobiorcę, będzie następować z datą wpływu środków do Banku, według kursu sprzedaży waluty do której jest indeksowany Kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez GE Money Bank S.A., obowiązującego w dniu wpływu środków do Banku.”
5. 17 Umowy „Tabela Kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez GE Money Bank S.A.”

Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 3 sierpnia 2012 r., sygn. akt XVII AmC 5344/11.

„Klient jest zdaniem Sądu niewystarczająco poinformowany o wysokości kursu waluty. Kwestionowane postanowienie zawiera, co prawda, zapisy odnośnie do rodzaju kursu i daty kursu, jednakże bez żadnych danych odnośnie do sposobu ustalenia tego kursu. Tymczasem kwestionowane postanowienie określa jedynie dzień, na który ma być ustalany kurs, co powoduje, że Bank ma swobodny wybór takiego kursu z danego dnia, który jest dla niego najkorzystniejszy, a więc najmniej korzystny dla konsumenta. Pozwany ma więc tu swobodę, co umożliwia mu w sposób jednostronny kształtować sytuację klienta, zakłócając tym samym równowagę kontraktową stron umowy kredytu. W konsekwencji, pozwany ma możliwość nie tylko ustalenia w dowolny sposób wysokości kursu waluty, na poziomie znacznie przekraczającym rynkowy kurs wymiany, ale również przyjęcie takiego kursu z danego dnia, który będzie dla niego najkorzystniejszy, co tym samy naraża konsumenta na dodatkowe koszty, niezależne od kosztów związanych ze zmianą rynkowych kursów walut. Tym bardziej, że (…) zastrzegł dodatkowo że kurs banku będzie powiększony o marżę, która również może ulegać zmianom”.

Klauzula nr 5622 (wpisana wobec Bank BPH S.A)

„Kredytobiorca zobowiązuje się dokonywać spłaty kredytu, w wysokościach i terminach podanych w Złączniku nr 1 do Umowy – kalendarzu spłat na rachunek Banku nr : 38 1710 0007 0000 0098 8086 7103 (decyduje data wpływu na rachunek Banku), które będzie zaliczane w następującej kolejności: należne opłaty i prowizje, odsetku umowne, kapitał kredytu i odsetki karne. Kwoty wskazane w kalendarzu spłat podane są w walucie kredytu. Spłaty dokonywane będą przez Kredytobiorcę w złotych, po uprzednim przeliczeniu spłaty wg kursu GE Money Banku S. A. (kursu Banku). Kurs Banku jest to średni kurs złotego w stosunku do waluty kredytu opublikowany w danym dniu w prasie przez NBP, powiększony o zmienną marżę kursową Banku, która w dniu udzielenia kredytu wynosi 0.06. Marża kursowa może ulegać zmianom i jest uzależniona od rozpiętości kursów i sprzedaży waluty kredytu na rynku walutowym.” (wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 3 sierpnia 2012 r., sygn. akt XVII AmC 5344/11).

Wyrok Sądu Okręgowego w Olsztynie I Wydział Cywilny z dnia 27 sierpnia 2018 r., sygn. akt I C 238/18;

Wyrok Sądu Okręgowego w Krakowie I Wydział Cywilny z dnia 28 listopada 2017 r., sygn. akt I C 316/15;

Wyrok Sądu Okręgowego Warszawa- Praga w Warszawie III Wydział Cywilny z dnia 31 marca 2017 r., sygn. akt III C 509/16;

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku I Wydział Cywilny z dnia 8 grudnia 2017 r., sygn. akt I ACa 565/17;

Wyrok Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy w Warszawie I Wydział Cywilny z dnia 6 lutego 2017 r., sygn. akt  I C 1825/15.

Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 16 stycznia, sygn. akt XXVII Ca 963/17 Opłata manipulacyjna z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu.